‘Doe niet zo gestresst!’ Ik hoor het mijzelf zeggen, en weet inmiddels dat het nergens op slaat.
Stress hebben is namelijk niet iets wat jíj doet. Het is een chemische reactie in de hersenen en het lichaam, die wordt veroorzaakt door gevoelde en bedachte spanning, inspanning en/of druk. Op het moment van stress worden alle lichaamsfuncties die even op een laag pitje kunnen, afgevlakt. Je voelt je vermoeidheid, honger en pijn minder en jouw energiereserves worden aangesproken om jouw lichaam in opperste staat van paraatheid te brengen. Allemaal met maar één doel: actie!
Niets mis mee, want we kennen allemaal situaties waarin een bepaalde hoeveelheid spanning nodig is om goed te kunnen functioneren. Denk maar aan het moment dat je iets moet presteren, zoals een examen maken, een sollicitatiegesprek voeren, iets presenteren in een belangrijke vergadering of een sportprestatie leveren. Ook in momenten dat er gevaar dreigt en er een intense emotie is, zoals schrikt, angst of boosheid, komt jouw lichaam in een stress-modus. Als het gevaar geweken is en verdere actie niet meer nodig, dan komt het signaal veilig. Je lichaam kan weer terug naar normaal.
Maar wat nu als jouw lichaam het signaal veilig niet meer begrijpt en niet meer weet hoe het terug moet komen naar normaal. Dit gebeurt als het lichaam vaak achter elkaar stress-momenten doormaakt, of dat deze lang aanhouden, waardoor er tussen de stress-momenten in geen of onvoldoende rust en tijd is om te herstellen. Dit noemen we chronische stress en chronische stress is toxisch.
Hoe werkt stress in ons lichaam
Om het lichaam in paraatheid te brengen, worden de stresshormonen adrenaline, noradrenaline en cortisol aangemaakt. De meest bekende van deze drie, adrenaline, zorgt ervoor dat er meer bloed naar de spieren en het hart gaat, zodat het lichaam meer energie krijgt en alerter wordt. Dit krachtige, goede en blije gevoel is zo fijn dat sommige mensen er zelfs aan verslaafd raken en het bewust opzoeken.
Echter, tegelijkertijd zorgt adrenaline ervoor dat er minder bloed naar je huid en ingewanden gaat. De energie die normaal gesproken wordt gebruikt voor de spijsvertering wordt nu omgeleid naar de hersenen en het lichaam. Ook wordt door de verhoging van het adrenalinegehalte de energievoorraad in je lichaam aangesproken. De hoeveelheid adrenaline die per keer wordt afgescheiden is goed voor ca 4 minuten actie. Vervolgens verdwijnt de adrenaline uit jouw bloed en kan het lichaam herstellen van de geleverde inspanning.
Alles waar “te” voor staat is niet goed
Alleen bij sommige mensen kent het leven geen momenten van rust en ontspanning tussen de verschillende stress-momenten. Het lichaam denkt continu dat het in paraatheid moet komen? In plaats van dat je maar één keer een adrenaline shot krijgt, krijg je deze continu. Het gevolg is, een overdosis en te veel van iets is nooit goed.
Op dat moment is er sprake van chronische stress en dat is wél een probleem. Sterker nog, chronische stress is toxisch. Je wordt letterlijk vergiftigd en dat gaat ten koste van je fysieke, mentale en emotionele gezondheid. Chronische stress ontstaat op het moment dat je langdurig meer moet dragen dan waarvoor je de kracht hebt; jouw draaglast is groter dan je draagkracht. Doordat er niet genoeg tijd en ruimte is om uit te rusten, wordt er langdurig een beroep gedaan op jouw reserves en daardoor raak je uitgeput en word je ziek.
De stress neemt toe in onze samenleving
De laatste jaren neemt het aantal mensen dat lijdt aan chronische stress toe. Hoe komt dat?
Hier zijn veel verklaringen voor en ik noem er een aantal:
Onze technologische ontwikkeling heeft helaas ook een negatieve keerzijde.
Veel ontwikkelingen zijn ontstaan in een poging het de mens simpeler te maken en meer vrije tijd te geven. Helaas lijkt het erop dat de technologie mensen alleen maar een hogere werkdruk en minder vrije tijd oplevert. De ontwikkelingen gaan zo snel dat het voor veel mensen een uitdaging is om deze bij te houden. Niet alleen in het toepassen, maar ook in het begrijpen. En als je niet meer weet hoe alles werkt, dan kan dat beangstigend zijn. Mensen hebben het gevoel dat zij de controle over hun bestaan kwijtraken. Gevoelens van onzekerheid of de angst om fouten te maken zijn een belangrijke veroorzaker van stress.
De technologische ontwikkeling heeft ook invloed op de manier waarop wij onze wereld beleven. Onze wereld is ineens veel groter dan we ons kunnen voorstellen en de (sociale) media bieden de mogelijkheid om volop mee te genieten. Dat is veel, erg veel en soms te veel! Het onderscheid tussen waar en niet waar, en relevant of niet relevant is moeilijk te maken. Waarheid en relevantie heeft te maken met onder meer plaats, tijd, cultuur en omstandigheden. Wij hebben de neiging om al die informatie van over de hele wereld in ons eigen kader te plaatsen. Maar daar hoort het niet. We herkennen het niet en kunnen het niet volledig plaatsen. Dat kan leiden tot onbegrip, onzekerheid, onrust en soms ook angst. Met als gevolg het ervaren van stress.
Burn-out
Mensen die bang zijn, onvermogend om zich aan te passen, perfectionistisch zijn of een gebrek aan erkenning ervaren, lopen door de aanhoudende stress het risico op een burn-out. Het zijn emoties waar je geen controle over hebt en waar wel veel gedachtes over gaan. De hele situatie kan uiteindelijk leiden tot oververmoeidheid, overspannenheid en uiteindelijk tot burn-out. Je raakt letterlijk: opgebrand.
Een burn-out manifesteert zich niet alleen in lichamelijke klachten, maar kan ook je ook geestelijk flink van pad brengen. Het hormonale systeem raakt ontregeld en alleen de belangrijke lichaamsfuncties worden nog in stand gehouden, al het andere gaat op een laag pitje. Dit heeft effect op de instandhouding van jouw lichaam en hersenen.
Te lang te veel stress of spanning kan de volgende klachten geven:
- hoge hartslag, hartkloppingen
- gespannen lichaam, pijn aan nek, schouders en rug
- weinig energie,
- duizeligheid, wazig zien,
- onregelmatige ademhaling,
- hoofdpijn,
- geheugenverlies,
- snel afgeleid,
- prikkelbaar, snel huilen, een somber gevoel,
- buikpijn, brandend maagzuur, verstopping of diarree
- slecht slapen, een tollend hoofd vol pieker gedachten
- verminderde weerstand.
Als je merkt dat iemand in jouw omgeving bovenstaande klachten vertoont, is het dus zeker iets om aandacht aan te besteden. Al heeft het geen zin om te zeggen: ‘Doe niet zo gestresst.’
Gedrag
Zeker 95% van ons gedrag komt voort uit zogenaamde conditionering. In het verleden zijn er dingen gebeurd en als deze niet prettig waren, dan heb je een manier gevonden om daarmee om te gaan. Als deze manier toen helpend was, dan heb je dit gedrag herhaald, en herhaald, en herhaald. Zo vaak dat je nu niet beter meer weet dan te reageren zoals je reageert. Jouw gedrag is onbewust geworden. Je weet niet meer waar het vandaan komt en ook niet waarom je zó reageert en niet anders. Het is alleen nu niet altijd meer helpend.
Aanpak
In het begin stadium van stress kan ‘Ontspan eens een beetje, neem wat rust!’ zeker helpend zijn. De eerste actie na een inspanning is het lichaam een rustmoment geven. Het lichaam heeft tijd nodig om te herstellen van het adrenaline-shot en de inspanning die van het lichaam en de hersenen gevraagd is.
De ervaring leert dat het voorkomen of verminderen van overmatige stress heel moeilijk is. Zoals aangegeven wordt veel veroorzaakt door onbewuste gedragspatronen als gevolg van conditionering. Wetenschappelijk is inmiddels vastgesteld dat alleen praten over gedrag, vaak niets oplost. Alles wat je aandacht geeft, groeit. Dus als je erover praat, groeit ook datgene wat je eigenlijk kwijt wil. Voor het opruimen van je onbewuste brein is een andere benadering gewenst en daar zijn methodieken voor. Alles begint met bewustwording. Weten wat stress is en zicht krijgen op je eigen gedrag en gewoontes is daarbij een belangrijke basis. En misschien wel de belangrijkste stap: onderken dat het niet goed met je gaat!
José Wienese,
Meer weten, zelf ervaren?
Op donderdag 22 september 2022 geef ik een training over omgaan met stress. Deze training is voor mensen die zelf regelmatig stress ervaren of mensen in hun omgeving hebben die hier last van hebben. Ik geef je de laatste kennis die beschikbaar is over stress en praktische handvatten om hier in een vroeg stadium mee om te gaan.
Voor mensen die chronische stress ervaren of zich in een burn-out bevinden verzorg ik ook persoonlijke begeleiding die gericht is op stress-interventie.
Je kunt contact opnemen voor een eerste kennismaking via dit formulier.
